Αφήνω το παιδί να παίζει μόνο του ή παρεμβαίνω και δομώ το παιχνίδι του;
Το παιχνίδι θεωρείται κύρια δραστηριότητα των παιδιών και αποτελεί κεντρικό ζήτημα στη διεπιστημονική έρευνα για την παιδική ηλικία. Ένα ερώτημα που απασχολεί τους ενηλίκους είναι : αν θα πρέπει να αφήνουμε τα παιδιά να παίζουν ανενόχλητα ή να επιδιώκουμε εμείς οι ενήλικες να “συγκροτήσουμε” και να “βελτιώσουμε” το παιχνίδι τους.
Το παιχνίδι είναι βασικό χαρακτηριστικό των παιδιών που ανήκουν στην ηλικιακή κλίμακα από 2 εώς 6 ετών. Προσεγγίζοντας αρχικά αυτό που ονομάζουμε ελεύθερο παιχνίδι , οι Δυτικοευρωπαίοι υποστηρίζουν ότι η ιδανική μορφή προσχολικής εμπειρίας είναι να εφοδιάζονται τα παιδιά με μία ποικιλία χρήσιμων, κατάλληλων για το παιχνίδι υλικών και σκηνικών και μετά να αφήνονται ελεύθερα να παίζουν σύφωνα με τις δικές τους ανάγκες και προτιμήσεις.
Ωστόσο, παρά τη μάθηση και τη διασκέδαση που μπορούν να προκύψουν μέσα από το ελεύθερο παιχνίδι , μπορεί μερικές φορές αυτό να γίνει μονότονο . Ως εκ τούτου οι ενήλικες, σύμφωνα με τον Smith (1988), μπορούν να παίξουν ένα ρόλο κλειδί , δηλαδή μπορούν να παρακινήσουν,να ενθαρρύνουν ή να προκαλέσουν το παιδί να παίξει με πιο εξελιγμένο και ώριμο τρόπο. Αυτό μπορεί να γίνει σ'ένα βαθμό με τον εφοδιασμό των παιδιών με κατασκευαστικά υλικά και την ενθάρρυνση να τα χρησιμοποιούν . Για παράδειγμα τα puzzle, αυτό που μπορεί να κάνει ο ενήλικας είναι να προμηθεύσει στο παιδί ένα puzzle με τον κατάλληλο βαθμό δυσκολίας (Griffiths,1994).
Εκτός, όμως, από τα υλικά αντικείμενα οι ενήλικες μπορούν να συμμετέχουν στο παιδικό παιχνίδι και τα οφέλη για τα παιδιά μπορεί να είναι σημαντικά. Η Smilansky (1968) υποστήριξε ότι το κοινωνικο-δραματικό παιχνίδι είναι υψίστης σημασίας για την ανάπτυξη κοινωνικών, γνωστικών και γλωσσικών ικανοτήτων στα μικρά παιδιά , ιδιαίτερα για τα παιδιά με μειονεκτικό οικογενειακό υπόβαθρο. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος είναι να εγκαινιάζουν οι ενήλικες ή οι εκπαιδευτικοί το παιχνίδι ρόλων σε μικρές πάντα ομάδες παιδιών και να τα βοηθούν να το συντηρήσουν και να το αναπτύξουν για μια χρονική περίοδο.Αυτό το είδος παιχνιδιού η Smilansky το αποκαλεί “κηδεμονευόμενο” παιχνίδι και έχει τέσσερις παραλλαγές.
Η πρώτη παραλλαγή είναι η μοντελοποίηση, όπου ο ενήλικας συμμετέχει ενεργά στο παιχνίδι και υποδυόμενος ένα ρόλο δείχνει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί αυτός να ερμηνευτεί ικανοποιητικά . Για παράδειγμα παίζοντας το ρόλο του “γιατρού”, ο ενήλικας θα μπορεί να υποκριθεί ότι μία κούκλα είναι ένα μωρό και ένα μολύβι το θερμόμετρο. Με αυτόν τον τρόπο καταδεικνύει στα παιδιά φανταστικές μεταμορφώσεις και μερικές πραγματικές πλευρές του ρόλου του γιατρού.
Η δεύτερη παραλλαγή είναι η λεκτική καθοδήγηση. Ο ενήλικας δεν παίρνει μέρος στο παιχνίδι , αλλά κάνει σχόλια και υποδείξεις, υποδεικνύοντας π.χ. στο κοριτσάκι να κάνει μπάνιο το μωρό της πριν το βάλει για ύπνο.
Μια τρίτη παραλλαγή είναι η δραματοποίηση ενός σεναρίου. Τα παιδιά βοηθούνται να υποδυθούν μια οικεία τος ιστορία, π.χ. Το μύθο της Αλκυόνης που άκουσαν πριν λίγο. Και σε αυτήν την περίπτωση, αφου το σενάριο είναι γνωστό, πρόκειται για μια διαδικασία περισσότερο δομημένη.
Και η τέταρτη παραλλαγή είναι το φανταστικό παιχνίδι. Σε αυτήν την περίπτωση τα παιδιά ασκούνται , για παράδειγμα να παίζουν δακτυλόκουκλες, να κρατούν ένα γαλάζιο πανί και να προσποιούνται ότι είναι στη θάλασσα και κολυμπούν, να απεικονίζουν διαφορετικά συναισθήματα κ.α.
Η άσκηση στο φανταστικό και στο κοινωνικο-δραματικό παιχνίδι είναι ευχάριστη τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες και είναι μία μέθοδος προώθησης της ενεργητικής συμμετοχής ενηλίκου-παιδιού .Σύμφωνα με τον Smith (1988) η γοητεία της έγκειται στο ότι μπορεί να αναπτύξει την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση ενηλίκου-παιδιού χωρίς να αξαιρεί την αλληλεπίδραση παιδιού-παιδιού, κάτι που τόσο συχνά μπορεί να προκαλέσει η παρέμβαση των ενηλίκων.
Ωστόσο, εκτός από το ελεύθερο παιχνίδι υπάρχει και το οργανωμένο παιχνίδι, όπου μεγάλο μέρος της δομής των παιχνιδιών το παρέχουν οι ενήλικες. Για παράδειγμα οι πίνακες διπλής εισόδου, όπου το παιδί πρέπει να βρει το εικονίδιο που έχει το συγκεκριμένο σχήμα και χρώμα. Ακόμη πιο δομημένα είναι τα προγράμματα , όπου ζητείται από τα παιδιά να πάρουν μέρος σε μια προσδιορισμένη ομαδική δραστηριότητα είτε να μιμηθούν κάτι είτε να απαντήσουν σε ερωτήσεις. Αυτό το συναντάμε κυρίως στο πλαίσιο της σχολικής τάξης. Τα οφέλη για τα παιδιά και πάλι είναι σημαντικά.
Επιπλέον, η σπουδαιότητα του ρόλου του ενηλίκου στην ανάπτυξη του παιχνιδιού και των δραστηριοτήτων των παιδιών έχει τονιστεί ιδιαιτέρως από δύο σημαντικούς ψυχολόγους και εκπαιδευτικούς : το Vygotsky στη Ρωσία και το Bruner στιις Η.Π.Α.
Ο Vygotsky (1978) υποστήριξε ότι ο ενήλικος παίζει σημαντικό ρόλο στην ενθάρρυνση της μάθησης των παιδιών και προώθησε τη θεωρία της Ζώνης Εγγύτερης Ανάπτυξης (Ζ.Ε.Α.). Πιο συγκεκριμένα εννοούσε ότι το παιδί έχει ένα πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο, εννοώντας αυτό που μπορεί να καταφέρει το παιδί σε μία δεξιότητα χωρίς βοήθεια. Αν, όμως, βοηθηθεί από έναν ενήλικα αυτή η ικανότητα μπορεί να επεκταθεί ελαφρά και το παιδί να επιχειρήσει κάτι λίγο δυσκολότερο. Και αυτό ακριβώς ο Vygotsky το αποκαλεί επίπεδο δυνητικής ανάπτυξης.
Για παράδειγμα , ας υποθέσουμε ότι ένα παιδί παίζει με ξύλινους πύργους και μπορεί να φτιάξει έναν πύργο . Ο ενήλικος θα μπορούσε να προτείνει στο παιδί να φτιάξει δύο τέτοιους πύργους κοντά κοντα κι έπειτα να το ρωτήσει πως μπορεί να φτιαχτεί μία γέφυρα.
Παρεμφερείς ήταν και οι απόψεις του Bruner, ο οποίος διατύπωσε την έννοια της “σκαλωσιάς”, και εννοούσε την υποστήριξη από τον ενήλικα , η οποία πρέπει να προσαρμόζεται στο τρέχον επίπεδο ανάπτυξης του παιδιού και μπορεί να ελαττώνεται ή να αφαιρείται μόλις το παιδί αποκτήσει ικανότητα στο συγκεκριμένο έργο.
Το ιδανικό, λοιπόν, θα ήταν, σύμφωνα με το Smith οι ενήλικες να αλληλεπιδρούν στη Ζώνη της Εγγύτερης Ανάπτυξης των παιδιών δομώντας με τη μέθοδο της “σκαλωσιάς” μια ελαφρώς πιο σύνθετη δραστηριότητα, ώστε τα παιδιά να μπορούν να επιτύχουν αυτό το λίγο πιο δύσκολο κι έπειτα να το εκτελούν μόνα τους.
Αυτό μπορεί να είναι μια λίγο πιο σύνθετη κατασκευή με κύβους, ένα πιο πολύπλοκο παιχνίδι στην άμμο, ο συλλογισμός για άλλες ιδιότητες των αντικειμένων με τα οποία παίζουν τα παιδιά, η δραματοποίηση μιας ιστορίας με περισσότερους ρόλους και άλλα. Ο ενήλικας για να το κάνει αυτό και να έχει το παιδί τα ανάλογα οφέλη,θα πρέπει να γνωρίζει το επίπεδο δραστηριότητας και κατανόησης των παιδιών. Οι απόψεις του Vygotsky και του Bruner , λοιπόν, υποδεικνύουν με σαφήνεια τον τρόπο με τον οποίο οι ενήλικοι μπορούν διευρύνουν και να υποστηρίζουν το παιχνίδι και την ανάπτυξη των παιδιών.
